واسکازین یا روغن جعبه‌دنده خودرو روانسازی است که برای روانکاری قطعات متحرک موجود در جعبه‌دنده (گیربکس، دیفرانسیل وجعبه‌فرمانخودرو)استفاده میشود و معادل کلمه روسی روغن دنده (Gear oil) می باشد که با روغن موتور فرق دارد.
واسکازین باید به اندازه کافی سیال بوده تا به راحتی در سیستم ـ حتی زمانی که هوا سرد است ـ توانایی گردش داشته باشد..در روغن های دنده نیز مانند روغن های موتور، چند درجه ای بودن روانکار دامنه وسیعی از درجه حرارت عملیاتی را پوشش میدهد. ازطرف دیگر روغن دنده باید سازگاری مناسب با فلزات در تماس نظیر فولاد، برنز و یا دیگر آلیاژ های مس را دارا بوده، مقاومت شیمیایی بالایی دربرابر اکسیداسیون و سفت شدن از خود نشان دهد و نیز بر روی قطعات، لایه روانکاری پایدار ایجاد کند.
یکی از مهم ترین خصوصیات عملکرد یک روان کننده دنده، ظرفیت تحمل بار آنها و یا به عبارت دیگر توانایی آن جهت جلوگیری کردن و یا به حد اقل رساندن سائیدگی دندانه دندهها است. این ظرفیت تحمل بار بیشتر با استفاده از مواد افزودنی در روانکار تامین می شود. به این نوع روان کننده ها، روانکارهای فشار پذیر(EP) گفته میشود .
به منظور تفکیک بین روغن های دنده خودرو با سطوح مختلف خواص فشار پذیری (EP) ، انجمن نفت امریکا (API) هفت سری روانکار برای سیستم های انتقال دهنده قدرت غیراتوماتیک تهیه کرده است که نامگذاری آنها به ترتیب خصوصیت فشار پذیری عبارتند از
- API GL-1
- API GL-2
- API GL-3
- API GL-4
- API GL-5
- API GL-6
- API MT-1
در مورد روانکارهای مختلفی که در سیستم انتقال دهنده مکانیکی خودرو وجود دارد، روان کننده باید دارای سطوح کیفی حداقل API GL – 1 باشد. اتومبیل های مدرن سطوح کیفی بالاتر نظیر API GL-4 و API GL-5را نیاز دارند. سطوح کیفی مذکور، بر روی ظروف روغن های دنده تولید شده توسط سازندگان معتبر، درج می شود.
در صورتی که سیستم انتقال قدرت از نوع اتوماتیک باشد، حتماً باید از سیال انتقال قدرت اتوماتیک یا A.T.F استفاده کرد. از روغن های دنده برای قسمت هایی نظیر جعبه فرمان و دیفرانسیل نیز می توان استفاده کرد، که در این موارد باید به توصیه سازنده توجه نمود. روغن دنده مخصوص دیفرانسیئل چون در شرایط سخت تری کار می کند ، باید از روغن دنده گیربکس قوی ترباشد.
مشخصه های عمومی لازم برای روغنهای دنده
گرانروی مناسب: روغن‌دنده باید دارای گرانروی مناسب برای تشکیل یک لایه‌ی پایدار روغن در یک سرعت و درجه حرارت مشخص باشد. گرانروی یکی از اساسیترین ویژگیها برای اطمینان از ایمنی دندهها و کارکرد بدون صدای آنها می‌باشد.گرانروی مناسب در درجه‌حرارت عملکرد تضمینی بر توزیع روغن به تمام سطوح و تشکیل لایه‌های روغن در سرعت‌ها و فشارهای موجود می‌باشد.
خواص ضدزنگ و ضدخوردگی: خاصیت ضدزنگ برای محافظت سطوح فلزی در برابر زنگ‌زدگی است. روغن‌دنده‌ها نباید خورنده باشند، بلکه باید از خوردگی شیمیایی سطوح فلزی جلوگیری کنند. به منظور جلوگیری از خوردگی و مخلوط‌شدن مواد حاصل از زنگ‌زدگی و خوردگی با روغن، روانکار و محیط روانکاری باید از نظر شیمیایی خنثی باشند.
پایداری در برابر کف‌کردن (جلوگیری از تشکیل کف): از آنجا که در صورت تلاطم و هم‌خوردن روانکار و در نتیجه ایجاد کف در روغن، لایه ی روغن مناسب و خوبی بر روی دندانه ها و دنده تشکیل نمیشود، بنابراین ضدکف بودن از نیازهای بسیار مهم و اصلی روانکار است. این ویژگی از تشکیل مقادیر بیش از حد کف در مخازن و جعبه‌دنده‌ها جلوگیری میکند.
آبگریزی: از آنجا که رطوبت موجود در محیط اطراف سیستم دنده به هنگام پایان کار دندهها تمایل به میعان دارند، از این‌رو روانکار باید توانایی جداسازی و دفع آب و یا رطوبت را داشته باشد. روغن باید دارای قدرت جداشدن سریع از آب و حفاظت در برابر تشکیل امولسیون داشته باشد.
حفاظت سطوح در برابر خراش: روغن‌دنده باید مانع خراشیدگی سطوح دندانه های تحت فشار و بار زیاد شود.
جلوگیری از سایش سطوح: این ویژگی در روانکار موجب کاهش سایش، آسیب‌دیدن و از کار افتادن زود هنگام دندهها میشود.
پایداری : این ویژگی در روغن امکان استفاده از آنرا برای مدت طولانیتری فراهم میکند.
روانسازی: این ویژگی در کاهش اصطکاک مؤثر است.
چسبندگی: چسبندگی روغن‌دنده از هدر رفتن روغن در اثر نیروی گریز از مرکز در سرعت‌های بالا جلوگیری میکند.
سازگاری با کاسه نمدها و آب بندها: سازگاری روغن‌دنده با کاسه‌نمدها، از امکان واکنش یا تخریب روغن و کاسه‌نمد جلوگیری میکند.
